نگاهی گذرا به نقش فناوری هستهای در اقتصاد ملی و بینالمللی به قلم دکتر سید پژمان شیرمردی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هستهای
دکتر سید پژمان شیرمردی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هستهای، در مقالهای تحلیلی با عنوان «نگاهی گذرا به نقش فناوری هستهای در اقتصاد ملی و بینالمللی» به تبیین جایگاه و اهمیت روزافزون این فناوری در توسعه پایدار کشورها پرداخته است. به گفته دکتر شیرمردی، فناوری هستهای تنها به تولید برق محدود نمیشود، بلکه […]
دکتر سید پژمان شیرمردی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هستهای، در مقالهای تحلیلی با عنوان «نگاهی گذرا به نقش فناوری هستهای در اقتصاد ملی و بینالمللی» به تبیین جایگاه و اهمیت روزافزون این فناوری در توسعه پایدار کشورها پرداخته است.
به گفته دکتر شیرمردی، فناوری هستهای تنها به تولید برق محدود نمیشود، بلکه در بخشهای متنوعی از جمله بهداشت و درمان، کشاورزی، صنعت و محیط زیست نقشی کلیدی در ارتقای بهرهوری، کاهش هزینهها و افزایش ارزش افزوده دارد. وی با استناد به آمارهای جهانی خاطرنشان میکند که این فناوری سالانه دهها میلیارد دلار صرفهجویی اقتصادی برای صنایع مختلف به همراه دارد و بهطور مستقیم در ایجاد اشتغال، رشد تولید ناخالص داخلی و تقویت امنیت انرژی کشورها مؤثر است.
در این مقاله، همچنین به ظرفیت راکتورهای مدولار کوچک (SMR) در تولید هیدروژن سبز اشاره شده است؛ فناوری نوینی که میتواند تحولی اساسی در حوزه انرژیهای پاک و حملونقل ایجاد کند و بازاری با ارزش نیم تریلیون دلار در جهان به وجود آورد.
دکتر شیرمردی با تأکید بر نقش صلحآمیز و توسعهمحور فناوری هستهای، آن را یکی از پایههای اصلی رشد پایدار اقتصادی در قرن بیستویکم دانسته و سرمایهگذاری در این حوزه را عاملی برای افزایش قدرت رقابتی، استقلال انرژی و مشارکت مؤثر در اقتصاد جهانی معرفی کرده است.
متن کامل این مقاله از سوی پژوهشگاه علوم و فنون هستهای منتشر شده و در دسترس علاقهمندان و پژوهشگران قرار دارد.
در ادامه شما رو به مطالعه کامل مقاله دعوت میکنیم :
نقش فناوری هستهای در اقتصاد ملی و بینالمللی
سید پژمان شیرمردی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هستهای
فناوری هستهای، که شامل تولید برق هستهای و کاربردهای غیر برقی میشود، نقشی اساسی در تقویت زیرساختهای اقتصادی در سطوح ملی و بینالمللی ایفا میکند. از دهه ۱۹۵۰ میلادی، فناوری هستهای بهویژه در تولید انرژی (برق) انقلابی در این بخش ایجاد کرده و امروزه با تأمین حدود ۳۰ درصد از تولید برق پاک جهانی و حدود ۱۰ درصد برق تولیدی کل دنیا با سرعت پیش میرود.
علاوه بر تولید برق، این فناوری در زمینههای بهداشت و سلامت، کشاورزی (امنیت غذایی)، صنعت و حفاظت از محیط زیست کاربردهای وسیعی دارد که موجب ارتقاء عملکرد اقتصادی و بهبود بهرهوری در این بخشها میشود. از جمله مهمترین مزایای اقتصادی آن میتوان به ایجاد شغل، افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP)، کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی و تقویت امنیت انرژی اشاره کرد.
در سطح ملی، فناوری هستهای بهعنوان یک محرک مهم اقتصادی عمل میکند که از جنبههای مختلف بر رشد اقتصادی تأثیر میگذارد. یکی از مهمترین اثرات آن، تولید برق کمکربن و برق پایه است که علاوه بر کاهش اثرات زیستمحیطی، وابستگی به سوختهای فسیلی ـ که میتوانند با تولید محصولات دیگر ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنند ـ را کاهش میدهد و در نهایت امنیت انرژی را تقویت میکند. این موضوع برای کشورهای صنعتی و در حال توسعه بهویژه در مواجهه با بحرانهای انرژی و نوسانات قیمت جهانی سوختهای فسیلی اهمیت حیاتی دارد.
در ایالات متحده، فناوری هستهای در حال حاضر حدود ۲۰ درصد از برق کشور و ۳۰ درصد از برق هستهای دنیا را تأمین میکند و این رقم در حال رشد است. طبق گزارش مؤسسه انرژی هستهای آمریکا، در سال ۲۰۱۹ صنعت هستهای ایالات متحده حدود ۵۰ میلیارد دلار به اقتصاد این کشور کمک کرده و بیش از ۴۰۰ هزار شغل مستقیم ایجاد کرده است. این صنعت همچنین بهطور میانگین بیش از ۴۵ میلیارد دلار درآمد مالیاتی تولید کرده است. در سال ۲۰۱۸، صنعت هستهای ۶/۶ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) ایالات متحده را به خود اختصاص داده است. این آمار نشاندهنده اهمیت اقتصادی فراوان این صنعت برای رشد و توسعه پایدار اقتصاد است.
در کشورهای در حال پیشرفت، فناوری هستهای بهویژه در افزایش دسترسی به انرژی، کاهش وابستگی به واردات سوختهای فسیلی و کاهش انتشار گازهای گلخانهای تأثیرگذار است. بر اساس پیشبینیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی، تا سال ۲۰۳۵ کشورهای در حال پیشرفت ۴۰ درصد از تولید برق هستهای جهانی را بر عهده خواهند داشت (در مقایسه با ۱۷ درصد در ۲۰۱۰). این آمار از افزایش چشمگیر استفاده از این فناوری در کشورهای چین، هند و روسیه خبر میدهد که در حال حاضر ۶۹ درصد از راکتورهای در حال ساخت در جهان را میزبانی میکنند. چین به تنهایی ۴۰ درصد از کل راکتورهای در حال ساخت را پوشش میدهد.
علاوه بر این، چندین کشور در حال توسعه به دنبال ساخت اولین رآکتورهای هستهای خود در دهههای آینده هستند. امارات متحده عربی ساخت اولین واحدهای (۴ واحد در البرکه) خود را نهایی کرد و ترکیه، اردن و ویتنام نیز در برنامههای خود برای ساخت اولین رآکتور هستهای غیرنظامی خود به خوبی پیش میروند. این کشورها با استفاده از فناوری هستهای، علاوه بر تأمین نیازهای داخلی خود به انرژی، توانستهاند به کاهش نوسانات قیمت جهانی انرژی کمک کنند و امنیت انرژی را برای آینده تضمین نمایند.
یکی از ظرفیتهای مهم نیروگاههای هستهای که حال و آینده میتواند در توسعه اقتصادی کشورها دخیل باشد، استفاده از راکتورهای مدولار کوچک (SMR) برای تولید هیدروژن سبز است. هیدروژن بهعنوان یک سوخت کمکربن در مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی اهمیت روزافزونی پیدا کرده است و میتواند بهعنوان یکی از جایگزینهای مطمئن برای سوختهای فسیلی، بهویژه در خودروهای هیدروژنی، شناخته شود.
یکی از مهمترین فناوریها در تولید هیدروژن سبز، استفاده از راکتورهای مدولار کوچک است. این راکتورها نسل جدیدی از راکتورهای هستهای هستند که طراحی و ساخت آنها بهگونهای است که امکان تولید انرژی با مقیاس کوچکتر و انعطافپذیرتر نسبت به نیروگاههای هستهای نسلهای قبل را فراهم میآورد. این راکتورها میتوانند با تأمین حرارت و برق، فرآیند تولید هیدروژن از طریق الکترولیز آب را پشتیبانی کنند.
مزیت استفاده از راکتورهای مدولار کوچک در تولید هیدروژن این است که با استفاده از انرژی تولید شده از این راکتورها، میتوان بهطور مؤثری انتشار کربن را کاهش داد و هیدروژن را بهصورت سبز تولید کرد. بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، پیشبینی میشود که تا سال ۲۰۴۰، هیدروژن هستهای بتواند حداقل ۱۰ درصد از سوخت خودروهای سنگین را تأمین کند. این سهم بهویژه در حملونقل سنگین که معمولاً به سوختهای فسیلی وابسته است، میتواند تحول عظیمی ایجاد کند.
در حال حاضر، استفاده از سوختهای فسیلی در حملونقل سنگین نه تنها منبع اصلی آلودگی کربنی است، بلکه بهدلیل نوسانات قیمت نفت، وابستگی به منابع غیرقابل تجدید را تشدید میکند. اما هیدروژن سبز که با روش هستهای بهدست میآید، میتواند وابستگی به سوختهای فسیلی را کاهش دهد و یک بازار جدید و نوظهور به ارزش نیم تریلیون دلار در دنیا ایجاد کند. این بازار شامل تولید، ذخیرهسازی و حملونقل هیدروژن بهعنوان سوخت برای خودروهای هیدروژنی، قطارها، کامیونها، اتوبوسهای شهری و دیگر وسایل نقلیه سنگین خواهد بود.
کاربردهای فناوری هستهای محدود به تولید برق نمیشود و در حوزه غیر برقی کاربردهای وسیعی دارد که ابعاد مختلف زندگی انسان را اعم از سلامت، امنیت غذا، محیط زیست و … پوشش میدهد. نام بردن از تمامی آنها در قالب این سطور ممکن نیست، اما بهطور گزیده برخی از آنها توضیح داده میشود:
الف) بهداشت و سلامت
رادیوایزوتوپها در تشخیص و درمان بیماریها کاربردهای فراوان دارند. بهعنوان مثال، مولیبدن-۹۹ یکی از رایجترین رادیوایزوتوپها در تصویربرداری پزشکی است که بازار جهانی آن حدود ۵۵۰ میلیون دلار در سال است. در کشورهای توسعهیافته، بهطور میانگین از هر ۵۰ نفر، یک نفر از خدمات تشخیصی هستهای استفاده میکند. این امر موجب کاهش هزینههای درمانی و افزایش بهرهوری نیروی کار میشود.
ایالات متحده آمریکا بهتنهایی مصرفکننده بیش از ۴۰ درصد رادیوایزوتوپهای مورد استفاده در پزشکی در دنیاست و در ایران نیز سالانه با تولید بیش از ۷۰۰ هزار کیت رادیودارویی کمک بزرگی به جلوگیری از خروج ارز از کشور میشود.
علاوه بر استفاده از رادیوایزوتوپها در پزشکی تشخیصی و درمانی، امروز در کشورهای پیشرفته حدود ۵۰ درصد کالاهای پزشکی یکبار مصرف و ایمپلنتهای پزشکی با پرتوهای گاما یا باریکه الکترون سترون میشوند که این فرآیند علاوه بر تضمین سلامت کالا، ارزش افزوده آن را افزایش و محصول را بازارپسند خواهد کرد.
بخش مهم دیگر، گسترش شتابدهندههای درمانی است که امروزه میلیونها نفر را در دنیا درمان میکنند. در ایران نیز با وجود بیش از ۱۱۰ مرکز پرتودرمانی، هزینه بیماران کاهش یافته و نیاز به مراجعه به کشورهای دیگر کمتر شده است. شایان ذکر است حدود نیمی از بازار ۵۰۰ میلیارد دلاری دنیا در کاربرد پرتوها (اعم از تجهیزات و خدمات) متعلق به حوزه بهداشت و سلامت است.
ب) کشاورزی (امنیت غذایی)
استفاده از روشهای هستهای اثرات گستردهای در این حوزه دارد و میتواند منجر به بهبود تولیدات کشاورزی با اصلاح ژنتیکی (تولید ارقام با صفات مطلوب مانند ارقام با تولید محصول بالاتر، مقاوم در مقابل آفات و کمآبی و شوری) گردد.
همچنین باعث کاهش خسارتهای محصول ناشی از آفات انباری و جوانهزنی میشود که این موضوع نه تنها امنیت غذایی را ارتقا میدهد بلکه منجر به کاهش سهم قابل توجهی از ۱۰۰۰ میلیارد دلار ضایعات مواد غذایی در دنیا خواهد شد.
ج) صنعت
فناوری هستهای در بخش صنعت نیز امروزه تحول اساسی ایجاد نموده است. صنایع مهم میزبان این فناوری شامل نفت، پتروشیمی، فولاد، خودروسازی، پلیمر و ساختمان هستند.
استفاده از رادیوایزوتوپها در نظارت بر جریان سیالات و نشتی آنها در لولهها، رادیوگرافی صنعتی، نمودارگیری چاههای نفتی، معدنیابی، ارتقای کیفیت پلیمرها با ایجاد پیوندهای عرضی، گوگردزدایی از محصولات نفتی، مقاومسازی پوشش کابلها، لاستیک خودروها و قطعات داخلی آنها، تشخیص خوردگی و کنترل کیفیت فرآیندهای تولید از جمله این کاربردهاست.
برآوردهای صنعتی نشان میدهند که این فناوری میتواند صرفهجویی سالانه حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار را در صنایع مختلف ایجاد کند.
در سطح بینالمللی، فناوری هستهای بهعنوان یک ابزار مؤثر برای تقویت تجارت، همکاریهای بینالمللی و پیشبرد اهداف دیپلماتیک عمل میکند. بهویژه در زمینه رادیوایزوتوپها، بازار جهانی در حال گسترش است و کشورهای تولیدکننده عمده مانند روسیه، کانادا، هلند، استرالیا، بلژیک، فرانسه و آفریقای جنوبی با صادرات این فناوری و ایجاد زنجیرههای تأمین جهانی، فرصتهای شغلی جدید و تأثیرات مثبت اقتصادی ایجاد میکنند.
این فناوری همچنین بهعنوان ابزاری برای پیشبرد همکاریهای صلحآمیز و ارتقای استانداردهای جهانی در این بخش مورد استفاده قرار میگیرد. بهعنوان مثال، ایالات متحده با نوآوری در زمینه راکتورهای پیشرفته، استانداردهای جهانی را ارتقا داده و در نهایت به بهبود سطح زندگی جهانی کمک کرده است.
همانطور که اشاره شد، کشورهایی مانند امارات متحده عربی، ترکیه و ویتنام که برنامههای هستهای خود را در حال توسعه دارند، از این فناوری برای تقویت تجارت بینالمللی و کاهش وابستگی به واردات انرژی استفاده میکنند. این کشورها با سرمایهگذاری در نیروگاههای هستهای جدید توانستهاند علاوه بر کاهش هزینهها، موقعیتهای شغلی جدید نیز در سطح جهانی ایجاد کنند.
در مجموع، فناوری هستهای در راستای تقویت اقتصاد ملی و بینالمللی تأثیرات مثبت و چشمگیری دارد. این فناوری با ایجاد فرصتهای شغلی پایدار، تقویت امنیت انرژی و کاهش وابستگی به منابع انرژی خارجی، زیرساختهای اقتصادی کشورها را تقویت میکند.
علاوه بر این، با گسترش همکاریهای بینالمللی و ارتقای استانداردهای جهانی در زمینه انرژی، فناوری هستهای به ابزاری کلیدی در رشد اقتصادی جهانی تبدیل شده است. سرمایهگذاری در این حوزه با تمرکز بر ایمنی، نوآوری و توسعه فناوریهای پیشرفته میتواند پایهگذار رشد پایدار و بلندمدت باشد.
مزایای اقتصادی دیگری مانند کاهش انتشار کربن و حمایت از اقتصادهای مبتنی بر انرژی پاک، این فناوری را به یکی از عوامل کلیدی برای رشد و پایداری اقتصاد جهانی تبدیل کرده است.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاهتان را بنویسید